Γράφει η Σοφία Ε. Παυλάκη, Δικηγόρος, M.Sc. Δασική - Περιβαλλοντική πολιτική, υπ. Δρ. Παν/μίου Αιγαίου, μέλος Επιστημονικού Συμβουλίου Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος & Βιωσιμότητας
Περίληψη: Ουδέποτε είναι δυνατό να καταργηθεί διάταξη νόμου ή υπουργικής απόφασης με εσωτερικό υπηρεσιακό έγγραφο του οποίου ο συντάκτης δεν διαθέτει καμία ειδική νομοθετική εξουσιοδότηση για την έκδοσή του και το οποίο δεν έχει περιβληθεί τον προβλεπόμενο εκ του νόμου τύπο ούτε τηρήθηκαν για αυτό οι προβλεπόμενες διατυπώσεις δημοσιότητας.
Κοινοποιήθηκε πρόσφατα προς τις δασικές υπηρεσίες της χώρας το υπό στοιχεία Α.Π.: ΥΠΕΝ/ΔΠΔ/75926/5063/8.7.2025 έγγραφο υπογεγραμμένο από τον Γενικό Γραμματέα Δασών του ΥΠΕΝ, με το οποίο αντίθετα με όσα ορίζονται από την κείμενη νομοθεσία και χωρίς να διαθέτει σχετική αρμοδιότητα δυνάμει ειδικής νομοθετικής εξουσιοδότησης, καθόρισε ότι είναι επιτρεπτή η διενέργεια από τα συνεργεία του προγράμματος Antinero εργασιών υλοτομίας και καθαρισμών εντός δασών ακόμα και κατά τις ημέρες που οι συνθήκες είναι ακραίες με συνδυασμό υψηλών θερμοκρασιών, ξηρασίας και ανέμων και με δείκτη επικινδυνότητας 3, 4 ή ακόμα και 5!
Ορίζεται περαιτέρω με το ως άνω έγγραφο ότι στις περιόδους αυξημένου κινδύνου δασικής πυρκαγιάς, οι περιορισμοί που επιβάλλει η Πυροσβεστική Διάταξη 9/2024 και η γενική απαγόρευση κυκλοφορίας πολιτών σε δάση, περιοχές Natura, πάρκα και άλση κ.λπ. με σκοπό την αποφυγή εκδήλωσης δασικής πυρκαγιάς που προβλέπει το άρθρο 129 του ν. 4926/2022, δεν θα έχουν εφαρμογή στα συνεργεία των εργολάβων που εργάζονται μέσα στα δάση στο πλαίσιο του προγράμματος Antinero!
Το υπηρεσιακό αυτό έγγραφο αναφέρει ότι αιτία της εξαίρεσης αυτής που μη νομίμως και αντισυνταγματικά επιχειρείται, είναι η πρόοδος των εργασιών του προγράμματος Antinero που σκοπό έχει δήθεν την αντιπυρική προστασία, πλην όμως φαίνεται να λησμονεί προκλητικά ότι αντιπυρική προστασία με εργασίες συστηματικών υλοτομιών και καθαρισμών με αλυσοπρίονα που λειτουργούν με καύσιμο και παράγουν σπινθήρες μέσα στα δάση είναι αδιανόητη εφόσον διεξάγεται παράλληλα με την αντιπυρική περίοδο ή στην κορύφωσή της, όταν ο κίνδυνος εκδήλωσης πυρκαγιάς είναι πλέον καθημερινός και άμεσος, αλλά και σε απολύτως ακατάλληλη εποχή οπότε εφαρμόζεται εδώ και χρόνια το Antinero, δηλ. είτε την άνοιξη οπότε η πανίδα και η πτηνοπανίδα των δασών αναπαράγεται και η βλάστηση ανθίζει, με συνέπεια τον αφανισμό της βιοποικιλότητας των δασών μας, ή το καλοκαίρι εν μέσω ακραίου καύσωνα και ξηρασίας με ολέθρια αποτελέσματα στο δασικό οικοσύστημα που με τη βάναυση αφαίρεση του συνόλου της βιομάζας του και τις εντατικές υλοτομίες, καθίσταται έρμαιο της ξηρασίας, των ξυλοφάγων εντόμων και τελικά απολύτως ευάλωτο στις πυρκαγιές, στην ερημοποίηση και στην κλιματική αλλαγή, που ακολούθως φέρνουν εκτεταμένες ξηράνσεις, πλημμυρικά φαινόμενα και κατολισθήσεις λόγω της απουσίας των δέντρων και της γενικής υποβάθμισης των δασών.
Και ναι μεν ορίζει το ως άνω έγγραφο ότι θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα προστασίας από τους σπινθήρες των αλυσοπρίονων και τα συνεργεία να διαθέτουν υδροφόρες, πλην όμως οι διατάξεις αυτές δεν έχουν καμία νομική ισχύ, αφού με το περιεχόμενο αυτό αντίκεινται πλήρως και χωρίς καμία σχετική νομιμοποίηση στην Πυροσβεστική Διάταξη 9/2024 που κυρωθείσα και με την απόφαση του Υφυπουργού Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας υπό στοιχ. 21545 οικ. Φ.700.9/19.4.2024 (ΦΕΚ Β’ 2387/22.4.2024), ισχύει απαρέγκλιτα για το σύνολο της επικράτειας δεσμεύουσα κάθε άλλη δημόσια υπηρεσία και αρχή και κάθε φορέα ή πρόσωπο, δημόσιο ή ιδιωτικό, σύμφωνα και με το άρθρο 1 παρ. 2 αυτής που ορίζει ότι οι διατάξεις της έχουν εφαρμογή σε: α) όλα τα δάση ή δασικά οικοσυστήματα, στις δασικές και χορτολιβαδικές εκτάσεις της επικράτειας (δηλ. των παρ. 1, 2 και 3 του άρθρου 3 του ν. 998/1979 και του άρθρου 5 του πδ/τος 32/2016), β) σε εκτάσεις περιαστικού πρασίνου, σε δασωτέες ή αναδασωτέες εκτάσεις, σε πάρκα και άλση, γ) σε περιοχές με ειδικό καθεστώς προστασίας, όπως Εθνικά Πάρκα, εθνικούς δρυμούς, περιοχές natura, καταφύγια άγριας ζωής, προστατευόμενα τοπία και προστατευόμενους φυσικούς σχηματισμούς, αρχαιολογικούς χώρους, ιστορικούς τόπους, τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους κ.λπ., δ) σε αγροτικές εκτάσεις του άρθρου 2 του νδ/τος 3030/1954, και ε) σε υπαίθριους χώρους σε απόσταση μικρότερη των 300 μέτρων από τα όρια των ανωτέρω εκτάσεων και περιοχών.
Άλλωστε κατά τη θεωρία του διοικητικού δικαίου, μία διοικητική πράξη, όπως εν προκειμένω η ΠΔ 9/2024 ή ένας νόμος (ν. 4926/2022) ή κανονιστικό νομοθέτημα, δύνανται να τροποποιηθούν ή να καταργηθούν ή να αντικατασταθούν νομίμως μόνο με αντίστοιχο νομοθέτημα ή διοικητική πράξη που τίθεται κατά την ίδια διαδικασία και προέρχεται από ειδικά προς τούτο εξουσιοδοτημένο διοικητικό όργανο. Ουδέποτε είναι δυνατό να καταργηθεί διάταξη νόμου ή υπουργικής απόφασης με εσωτερικό υπηρεσιακό έγγραφο(!) του οποίου ο συντάκτης δεν διαθέτει καμία ειδική νομοθετική εξουσιοδότηση για την έκδοσή του και το οποίο δεν έχει περιβληθεί τον προβλεπόμενο εκ του νόμου τύπο ούτε τηρήθηκαν για αυτό οι προβλεπόμενες διατυπώσεις δημοσιότητας.
Ορίζει επίσης η ΠΔ 9/2024 στο άρθρο 8 παρ. 1.2 ότι χρήση συσκευών υγρών καυσίμων, όπως εν προκειμένω τα αλυσοπρίονα, επιτρέπεται στους ως άνω χώρους μόνο σε ημέρες που ο δείκτης επικινδυνότητας είναι 1 (χαμηλή), 2 (μέση) ή 3 (υψηλή). Όσον αφορά το ίδιο το καύσιμο των μηχανημάτων αυτών όμως, το άρθρο 17 της ΠΔ 9/2024 απαγορεύει απόλυτα, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, την εναπόθεση, φύλαξη ή εγκατάλειψη εύφλεκτων υλικών ή ουσιών εντός δασών, δασικών εκτάσεων και περιοχών με ειδικό καθεστώς προστασίας (natura, ΚΑΖ κ.λπ.) ή εντός των ευρισκομένων σε απόσταση μικρότερη των 300 μ. από αυτές εκτάσεων, εκτός αν πρόκειται για επιτρεπτή επέμβαση του 6ου κεφαλαίου του ν. 998/1979, στις οποίες ωστόσο δεν ανήκει ως πρόγραμμα το Antinero.
Ειδικά για «Θερμές εργασίες», ήτοι εργασίες που οδηγούν στην παραγωγή σπινθήρων, όπως τα αλυσοπρίονα, που καθιστούν πολύ πιθανή την έναρξη δασικής πυρκαγιάς, το άρθρο 12 της ΠΔ 9/2024 ορίζει ότι από 1η Μαΐου έως 31η Οκτωβρίου απαγορεύεται η εκτέλεσή τους στην ύπαιθρο σε ημέρες που ο δείκτης επικινδυνότητας είναι 3 (υψηλή), 4 (πολύ υψηλή) ή 5 (κατάσταση συναγερμού). Η διάταξη αυτή ως ειδικότερη και παρέχουσα αυξημένη προστασία στο δάσος από κίνδυνο εκδήλωσης πυρκαγιάς κατισχύει εκείνης του άρθρου 8. Συναφώς, κατά το άρθρο 129 ν. 4926/2022, σε περίπτωση που ο δείκτης επικινδυνότητας είναι κατηγορίας 3 (υψηλή), 4 (πολύ υψηλή) ή 5 (κατάσταση συναγερμού), δύναται να εκδίδεται απόφαση του Περιφερειάρχη για την απαγόρευση διέλευσης, παραμονής και κυκλοφορίας προσώπων και οχημάτων σε δάση, περιοχές natura, ΚΑΖ, πάρκα, άλση κ.λπ.
Από τις ως άνω διατάξεις συνάγεται ότι εργασίες με αλυσοπρίονο στο πλαίσιο του Antinero κατά τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου, επιτρέπονται σε δάση, δασικές εκτάσεις, περιοχές natura, άλση, πάρκα και στις λοιπές εκτάσεις ειδικής προστασίας μόνον εφόσον ο δείκτης επικινδυνότητας είναι 1 ή 2 και εφόσον δεν γίνεται εναπόθεση, φύλαξη ή εγκατάλειψη του υγρού καυσίμου στο δάσος, στην περιοχή natura κ.ο.κ., ενώ σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπονται οι εργασίες αυτές των συνεργείων με δείκτη επικινδυνότητας 3, 4 ή 5, οπότε δύναται ακόμα και να απογορευτεί απολύτως η διέλευση, η παραμονή και η κυκλοφορία των συνεργείων του προγράμματος στις ως άνω περιοχές.
Οι απαγορεύσεις αυτές έχοντας ενσωματωθεί σε διάταξη τυπικού νόμου (ν. 4926/2022) και σε υπουργική απόφαση που κύρωσε την Πυροσβεστική Διάταξη και έχοντας αμφότερα τα ως άνω νομοθετήματα δημοσιευθεί νομίμως στο ΦΕΚ, δεν δύνανται σε καμία περίπτωση, όπως υποστηρίζεται ως άνω να καταργηθούν, να τροποποιηθούν ή να περιοριστούν ως προς το ρυθμιστικό τους αντικείμενο και το περιεχόμενό τους με εσωτερικό έγγραφο της διοικήσεως, το οποίο έχει εκδοθεί άνευ ειδικής προς τούτο νομοθετικής εξουσιοδοτήσεως που να προβλέπει αναλυτικά το περιεχόμενό του και το αρμόδιο όργανο για την έκδοσή του, αλλά και χωρίς να έχουν τηρηθεί οι αναγκαίες εκ του νόμου διατυπώσεις δημοσιότητας που καθιστούν δυνατή την ενημέρωση του κοινού για τους κανόνες που εισάγει και επιτρέπουν στον πολίτη να ασκήσει το αναφαίρετο συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμά του στο φυσικό περιβάλλον, στην περιβαλλοντική πληροφόρηση και στη δικαστική προστασία για περιβαλλοντικά θέματα που τον αφορούν.
Πέραν αυτών, η άμεση υλοποίηση του προγράμματος antinero δεν περιγράφεται σε καμία νομοθετική διάταξη ως ανάγκη που θα δικαιολογούσε την εν λόγω άρση των μέτρων προστασίας οικοτόπων και δασών από τον σοβαρό κίνδυνο των πυρκαγιών. Επομένως, δεν νομιμοποιείται ούτε για τον λόγο αυτό η Γενική Γραμματεία Δασών να αίρει τα μέτρα προστασίας από πυρκαγιές που επιβάλλει για τα δάση και τις περιοχές natura η Πολιτική Προστασία και μάλιστα, εφόσον πρόκειται για ένα πρόγραμμα που ήδη υλοποιείται κατά παράβαση της αδειοδοτικής διαδικασίας που προβλέπουν η οδηγία 2001/42/ΕΕ για τα προγράμματα με επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ, οι οδηγίες 92/43/ΕΚ και 2016/147/ΕΕ για τους οικοτόπους και τα πτηνά, αλλά και η κείμενη Ευρωπαϊκή νομοθεσία που εφαρμόζεται για τον ανταγωνισμό και τα δημόσια έργα με όρους διαφάνειας και νομιμότητας.
Είναι επομένως ξεκάθαρο ότι σκοπός του εγγράφου αυτού που διακινήθηκε προς τις δασικές υπηρεσίες, δεν είναι η προστασία των δασών, αλλά η πάση θυσία άντληση από το Ταμείο Ανάκαμψης ολοένα και περισσοτέρων κονδυλίων που δυστυχώς μόνο με τη συστηματική θυσία των δασών μας δύναται για τη δασική υπηρεσία να επιτευχθεί…
Λαμβανομένου δε υπόψη του άρθρου 22 της ΠΔ 9/2024, μόνη αρμόδια υπηρεσία για τον έλεγχο της τήρησης των προβλεπομένων μέτρων πρόληψης από τις δασικές πυρκαγιές καθώς και για την επιβολή περιορισμών, απαγορεύσεων και κυρώσεων που σχετίζονται με την παρεχομένη προστασία σε δάση και περιοχές natura από τις πυρκαγιές, είναι η Πυροσβεστική Υπηρεσία (ΠΥ) δια των αρμοδίων οργάνων της. Αντιθέτως η Δασική Υπηρεσία (ΔΥ) υποχρεούται εκ του νόμου απλώς και μόνο να παρέχει κάθε δυνατή διευκόλυνση προς την ΠΥ για τη διενέργεια των σχετικών ελέγχων και του έργου της, χωρίς να της παρέχεται ουδεμία νομιμοποίηση ή αρμοδιότητα να επεμβαίνει στο νομοθετικό και ελεγκτικό έργο της ΠΥ ή να περιορίζει και να καταργεί μέτρα που η ΠΥ προβλέπει και επιβάλλει ως μόνη αρμόδια υπηρεσία για την προστασία από τις πυρκαγιές, όπως επιχειρείται εν προκειμένω με το ως άνω έγγραφο.
Επομένως, σύμφωνα και με όσα προαναφέρθηκαν, το εν λόγω έγγραφο του Γενικού Γραμματέα Δασών ως εκ της φύσεώς του, ουδεμία ισχύ διαθέτει ούτε δύναται να παράξει οποιαδήποτε έννομη συνέπεια για την εξαίρεση των συνεργείων του antinero από τις αυστηρές απαγορεύσεις που τάσσονται με τις διατάξεις του ν. 4926/2022 και της απόφασης ΦΕΚ Β’ 2387/2024 που κύρωσε την ΠΔ 9/2024 για την αποφυγή εκδήλωσης πυρκαγιάς. Τυχόν δε εφαρμογή του για την εξαίρεση των συνεργείων των δασαρχείων από τις απαγορεύσεις που τάσσουν οι μόνες εν προκειμένω εφαρμοστέες και ισχύουσες διατάξεις του ν. 4926/2022 και της ΠΔ 9/2024, επισύρει πειθαρχικές, ποινικές και αστικές κυρώσεις σε βάρος του δασικού υπαλλήλου που το εφάρμοσε κατά παράβαση της κείμενης νομοθεσίας, ενώ σε περίπτωση εκδήλωσης πυρκαγιάς σε περιοχή όπου τα συνεργεία του Antinero εργάζονταν παρά τη σχετική αυστηρή απαγόρευση, θα πρέπει τα όργανα των δασικών αρχών και οι προστηθέντες τους, που εφάρμοσαν το έγγραφο, να διωχθούν ως τεκμαιρόμενοι βασικοί υπαίτιοι για τον εμπρησμό.
Επισημαίνεται ότι για το πρόγραμμα Antinero έχει ήδη κατατεθεί αναλυτική καταγγελία - αναφορά 213 περιβαλλοντικών συλλόγων, ΜΚΟ, κινημάτων, φορέων και πολιτών ενώπιον όλων των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, τα οποία ενημερώνονται διαρκώς για τυχόν νέες παραβιάσεις του δικαίου της κατά την εφαρμογή του προγράμματος.
Σχόλια